Woudagemaal Lemmer op een koude dag in 2019

Woudagemaal in Lemmer. Dit gemaal zorgt er voor dat de Friezen geen natte voeten krijgen. We kregen een rondleiding van een bevlogen vrijwilliger, door dit indrukwekkende gebouw met indrukwekkende (stoom)machines.

Woudagemaal in Lemmer

Bezoekerscentrum

We waren in het Ir. D.F. Woudagemaal. Zo maar op een koude, sombere dag tussen Lemmer en Tacozijl. Magistrale beleving van stoom, architectuur en water van het grootste, nog functionerende stoomgemaal ter wereld. Let op: Van de hele wereld … ! Dit gemaal heeft als taak, overtollig water vanuit Friesland (ongeveer 300.000 hectare) in de Zuiderzee (later het IJsselmeer) te pompen. Wegpompcapaciteit van 4000m3 water per minuut (6 miljoen m3 per dag). Veel dus; bijna niet voor te stellen hoeveel. De afsluitdijk was er toen nog niet. Daarom zie je ook een aantal setjes hele dikke waterkeringen (deuren). Bij extreem hoogwater wordt het historische stoomgemaal nog altijd ingezet.

hele hard, dikke ‘deuren’

Wilhelmina opende dit gemaal in 1920. Zou zij dezelfde weg als wij gelopen hebben? Vanaf de parkeerplaats over de klinkertjes; met in de verte het gemaal? Wat ik zeker weet is dat ze geen mobiele telefoon had. Geen internet en geen 3D film. Het waaide en was koud vandaag. Het hoorde bij deze dag. Dat had Piet Paulusma ook vast gezegd. Bezoekers met winterjassen en een paraplu.

Wateroverlast

Geopend door Wilhelmina

In de winters van de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw stonden grote delen van Fryslân regelmatig onder water. Natte voeten en overgestroomde sloten en vaarten. Gevaar. Om deze wateroverlast tegen te gaan besloot men in 1913 (WO I) een stoomgemaal bij Lemmer te bouwen. Grondstoffen en materialen waren door deze oorlog natuurlijk erg schaars.

Het gemaal is vernoemd naar Ir. Dirk Frederik Wouda. Hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat; verantwoordelijk voor de stijl en de uitvoering van het gebouw met een houten dak. Dat houten dak is niet alleen uit zuinigheid gebouwd maar ook als een soort overdrukklep; mochten de stoommachines exploderen vliegt het dak er af en blijven de muren staan. Goed over nagedacht dus. Op de Titanic stonden ook dergelijke stoommachines. Twintig stuks op rij. Met de hand in elkaar geklonken en op kolen gestookt. De Titanic, heeft het iets minder lang volgehouden dan dit gebouw in Lemmer.

Blikseminslag

Verschillende kleuren leidingen

De 60 meter hoge schoorsteen was indrukwekkend. Ik dacht dat alleen in Noord Groningen dit soort schoorstenen bij de  aardappelmeelfabrieken stonden, maar ook hier waren (zijn) dergelijke schoorstenen een markering in de omgeving.  Baken voor de scheepvaart. Toen deze bij het gemaal horende schoorsteen bijna klaar was, sloeg de bliksem in. Afbreken, en opnieuw beginnen met de bouw.

De schoorsteen bij het gemaal heeft niet alleen tot doel om de rookgassen af te voeren, maar heeft vooral als functie trek te veroorzaken in de ketels. Door de trek wordt lucht aangezogen die nodig is voor de verbranding van de brandstof in de vuurkamer van de ketels. Maar ook zorgt deze trek ervoor dat de hete verbrandingsproducten door de rookkanalen in de ketel gezogen worden, zodat deze hete verbrandingsgassen (ca. 200 graden) in effectief contact komen met de wanden van de rookkanalen, waarachter het water, resp. de nog natte stoom zich bevindt. Theorie; lang verhaal kort.

Stoommachines

vliegwielen en slakkenhuizen

Het imposante bakstenen gebouw is strak en sober van karakter. Aan de voorkant water en aan de achterkant water. Voor de liefhebber: In het Woudagemaal zie je vier tandem-compound hoofdstoommachines en acht tweezijdig aanzuigende centrifugaalpompen. Elke hoofdstoommachine is gekoppeld aan twee van deze pompen. Per twee hoofdstoommachines zijn er condensatie-inrichtingen opgesteld met elk een kleine tandem-compound stoommachine met vier vlampijpketels van Werkspoor, die in 1967 op zware stookolie werden omgebouwd.

In de machinehal staan de stoommachines in lijnopstelling op de vloer. De vliegwielen en slakkenhuizen liggen half verzonken in de vloer. Vanuit je ooghoeken zie je panelen met handgereedschap en opvallend gekleurde leidingen. Boven je hangt een enorme loopkraan met een tilvermogen van 3,0 ton.

Bezoekerscentrum

Hele leuke rondleiding

Twee enthousiaste gastdames heetten ons van harte welkom. Kaartje kopen, door de billentikker, korte instructies en de belevingsexpositie in. De 3D film met Peter Tuinman in de hoofdrol, vertelt het verhaal van het stoomgemaal en haar nog steeds niet weg te denken rol in de Friese Waterhouding. We waren met een klein groepje en kregen een prachtige rondleiding. Ik snap nu hoe belangrijk een (stoom)gemaal is en wat ongeveer een stoommachine inhoudt.

Tussen de regels door kregen we nog een stukje opvoeding en geschiedenis. De Skûtsjes die je nu wedstrijden ziet varen, vervoerden de (tonnen) kolen aan die nodig waren om alles in bedrijf te houden. Kinderarbeid, hard werken in hele vieze omstandigheden was toen de normaalste zaak van de wereld. Sjouwen met houten kruiwagens en werken in vieze rook. Zwart van het roet. Geen witte was buiten die dag. Gelukkig kregen we de arbeidswet in 1919 die het aantal werkuren per dag beperkte tot 8. Nu maken we ons druk over of Zwarte Piet wel zwart mag zijn.