Vadem. Als je naar de televisie kijkt en je volgt een serie met schepen kom je soms het woord vadem (inch, duim etc.) tegen. Nooit van gehoord. Wat is een vadem?
Vadem en nog meer oude lengtematen
Na de Franse overheersing en de herwonnen onafhankelijkheid zorgde Koning Willem I er voor dat het Koninkrijk der Nederlanden het eerste metrieke land ter wereld zou worden. Na het regelen van wat praktische zaken zou dit op 1 februari 1820 (onder toeziend oog van het IJkwezen) definitief in moeten gaan. De oude eenheden mocht je dan ook niet meer gebruiken; ze werden ongeldig verklaard. Later kreeg je zelfs een boete opgelegd als je ze nog toepaste.
In Engels sprekende landen werden deze lengtematen veel langer gebruikt. Als je tegenwoordig spreekt over een ‘foot’ spreek je dus ook over een Engelse voet.
Waterdiepte en spanwijdte
Een vadem (ftm; van het Engelse fathom) wordt gebruikt om de waterdiepte aan te duiden. De spanwijdte van de armen van een niet te kleine volwassen man, thans gestandaardiseerd op 6 voet, dus 1,8288 meter is een vadem. Je had verschillende soorten vademen. Grote, middelbare en kleine vademen. De Deense, Griekse, Engelse, Russische, Portugese en Rijnlandse vadem (1,88 meter). Te veel om op te noemen.
Men liet vroeger lood aan een touw in het water zakken en daarna werd het touw tussen de uitgestrekte armen afgepast (opvamen). Meestal werd één vadem afgerond naar zes voet (6 x 0,2831m). Zo kwam men aan de diepte in vadems. Praktisch toch?
Duim van een volwassen man
Zo’n duim was ongeveer gelijk aan de breedte van het bovenste kootje van de duim (volwassen man). Toch was het weer afhankelijk van de streek (Amsterdamse, Franse, Nijmeegse, Rijnlandse of Vlaamse duim). In lengte variërend tussen 2,4 en 2,8 cm. Bij het invoeren van dat Nederlandse metrieke stelsel werd een duim gelijkgesteld aan een centimeter. In 1869 werd deze benaming afgeschaft en vervangen door de huidige centimeter.
EL komt van ellepijp
De EL is afgeleid van de lengte van de ellepijp (onderarm). Ook hier had je verschillende lengtes (Aaks, Brabants, Delfts, Groningse, Haagse, Zwolse of Twentse EL). Variërend tussen 58 en 69 cm. Het algemeen gemiddeld werd 68 cm maar in 1725 werd de Haagse EL de nationale standaard. Dit had weer te maken met het heffen van accijns. Later werd de El gelijkgesteld aan een meter.
Streep en voet
De streep werd gelijkgesteld aan een millimeter. Je snapt het al. Een voet was de gemiddelde lengte van een menselijke voet. Ook deze maat was per streek anders en raakte ook in onbruik door invoering van het metrieke stelsel. In Nederland gebruikte men meestal de Rijnlandse voet maar je had ook de Aalsterse, de Amsterdamse, de Brusselse, de Nijvelse en de Rotterdamse voet.
Hoewel de voet geen SI eenheid is, is de lengte internationaal vastgelegd via de inch. Voor degene die het leuk vinden om te rekenen: Deze inch is exact gelijk aan 2,54 cm en er zitten 12 inches in één voet. Hiermee is een voet 304,8 mm = 0,3048 m. Eén meter is dan dus 1/0,3048 ofwel ongeveer 3,28 voet. In de luchtvaart wordt de voet nog steeds gebruikt om de vlieghoogte aan te geven. In de scheepvaart gebruikt met de voet om de lengte van een schip aan te geven.
Richt je ogen op de sterren en je voeten op de grond (bron: Theodore Roosevelt).
Als je weet dat de duim een lengtemaat is, dan weet je nu ook waar de naam “duimstok” vandaan komt.
Ja; als je hier op gaat letten, kijk je tegen veel instrumenten en termen om je heen, anders aan.
Van de voeten en duimen zijn we nog lang niet af. Niemand koopt een laptop met een scherm van 400mm (of 40cm wat minjder correct is), maar 15 duim (inch). Met smartphones en TV-schermen is het niet anders. De meeste tegels in een trottoir zijn 1 vierkante voet. Zelf pas ik op die manier ook de breedte van fietspaden uit, die vaak 7 voet zijn voor 1 richting en 10 voor 2 richtingen. Hout wordt ook in stukken van 30cm verkocht. Mensem hebben het ook nog altijd over mijpalen, die om de 5280 voet staan.
Dank je voor je heldere aanvullingen. Ik vind het ontzettend leuk om over dit soort dingen na te denken.
Ik vind het leuk, die oude maten! Het heeft wel iets : )