Stamppot in Nederland. Boerenkool, bruinen bonen of hutspot?

Stamppot. Een typisch Nederlands gerecht. Alles lekker in dezelfde pan gehusseld of gestampt met iets van groente, een worst en een beetje jus.

Stamppot

stamppot andijvie

Vroeger aten de arbeiders dit lekkere prakje, tijdens de oogstmaanden. Ze maakten lange dagen en hadden veel energie nodig om het zware werk te kunnen doen. Boerenkool, bruine bonen, andijvie, wortels of zuurkool. Lekker goedkoop natuurlijk en makkelijk in grote hoeveelheden te maken. Maak je stamppot van wortels en uien noem je dat hutspot. Zowel in het woord hutspot als stamppot komt het woord ‘pot’ voor. Het woord hutspot is ouder (zestiende eeuw) dan het woord stamppot. Soms wordt het gehusseld (huts) maar vaak wordt het gestampt.
Vadertje Cats (Jacob) schrijft: Schoon al deed’ik dit vermaen, Gy liet den hutspot open staen, En al mijn seggen baette niet, Tot dat het onheyl is geschiet; … De beste stucken sijnder uyt.

Uien, peperkorrels en gember

met wortelen …

Vroeger had hutspot niets te maken met wortelen, nu wel.  De Spanjaarden lieten in 1574 een ketel achter met een gerecht wat door de Leidenaren hutspot werd genoemd. Waarschijnlijk zat er pastinaak, uien, wortelen, kikkererwten, knoflook, kastanjes, snijbonen en vlees (varkenssnuiten en -oren, saucijzen, ossenvlees, ribstukken en wild zwijn) in. Met of zonder aardappelen; dat is nog steeds een vraag.  Misschien missen er nog een aantal ingrediënten maar volgens mij kun je hier wel een heel leger mee voeden. Soms worden de uien weggegooid; de eventueel toe te voegen gember en peperkorrels blijven wel in het gerecht bij het opdienen.

Aardappelen en hutspot

… met boerenkool

in 1537 bereikte de aardappel Europa. Spaanse troepen, op zoek naar El Dorado, vielen een dorp binnen. Zij troffen daar aardappelen aan (pappas). Alles was giftig, behalve de knollen. Het was toen de vraag wat je met deze (waterig en bitter) aardappel moest doen. Pas in de achttiende eeuw werd het gebruikt als stapelvoedsel en vervanger voor groente en brood. De Zeeuwse predikant Hondius beschrijft verschillende soorten ‘hutspot’ met pastinaak, gele peen en varkensvlees. Maar ook dat was geen succes en de aardappel verdween uit de Nederlandse keuken.  Ene mevrouw Zierikhoven stoofde de aardappels met uien en room en boter. Daarna gekruid met nootmuskaat, zout en peper.

rookworst

Later kwam er een Duitse kok die in zijn kookboek schreef dat je de aardappel moest stoven met vlees, vis, uitgebakken spek, peterselie, kool en andere groeten. De basis voor het hedendaagse hutspot werd toen gelegd. Daarna werd de positie (…) van de aardappel alleen maar sterker. Het kookboek van ‘Aaltje’ beschreef het klaarmaken van zuurkool, aardappelen en rookspek maar ook boerenkool, gestoofde peren met aardappelen en rookspek.

Stampen of husselen, hutsen

• 

  … met bruine bonen

  Tot de twintigste eeuw werd er niet gestampt. Waarom we dit uiteindelijk wel zijn gaan doen is niet bekend. In 1931 beschreef Wilma Münch stamppot als een van de echt vaderlandse gerechten. De beste aardappel die je kunt gebruiken is een extra kruimige.

• Leuk weetje: Hete Bliksem wordt ook wel ‘Hemel en Aarde’ genoemd (Oost-Nederland), stamppot zoete appeltjes (Noord-Nederland) of pronkjewail. Hier in Groningen noemen we stamppot boerenkool ook wel Mous.
• Leuke namen: Blote Billetjes in het Gras, Blauwe Jan en Stopverf.
• Boerenkool stamppot is in Nederland de grote favoriet. Hutspot en zuurkool volgen daar snel achter. Nu zien we ook anders klaargemaakte stampotten zoals Marokkaanse of spruitjes stamppotten of stamppot Hawaï.
• In de Noordelijke provincies wordt veel stamppot gegeten. Daar zijn veel verse wintergroenten lokaal verkrijgbaar natuurlijk.