Beseffen of zich realiseren; grammaticalesje

Beseffen of zich realiseren. Wederkerend werkwoord of niet?

Beseffen

Beseffen

Zo’n lekker leesblogje voor in de zomer. Tenminste als je er van houdt. Wat is een wederkerend werkwoord? Ik kreeg laatst de opmerking in een blog dat ik beseffen en realiseren niet goed gebruikte. Voor mij natuurlijk aanleiding om me daar eens in te verdiepen. Dit gedeelte heb ik waarschijnlijk niet goed aangeleerd bij de Nederlandse lessen op de middelbare school. In die tijd lette ik ook niet altijd even goed op kan ik je zeggen. In mijn blog t komt het natuurlijk redelijk onprofessioneel over. Dus zie je een grammaticafout, attendeer me er op. Graag.
We schrijven zoals het hoort: Ik besef. Beseffen is géén wederkerend werkwoord. Het is dus niet:  ‘zich beseffen’. Dit in tegenstelling tot realiseren. Dat is wel een wederkerend werkwoord. We gebruiken dus ‘zich realiseren’: Ik realiseer me.

Wat is een wederkerend werkwoord

Wederkerende werkwoorden zijn werkwoorden zoals zich vergissen en zich wassen: ze hebben een wederkerend voornaamwoord (zoals zich) bij zich.

Voorbeeld

Voorbeelden

We beseffen dat dit helemaal verkeerd gebruikt is of We realiseren ons dat dit helemaal verkeerd is gegaan. Ik zal in ieder geval m’n best doen om dit te onthouden en om het anders regelmatig op te zoeken.

Dan heb je ook nog dit voorbeeld: Ik irriteer me daaraan’. Je hoort het veel, maar volgens de taalboeken is het niet juist. Irriteren is geen wederkerend werkwoord (dus een werkwoord met zich), maar een overgankelijk werkwoord (een werkwoord met een lijdend voorwerp). Je kunt daarom wel zeggen: Het irriteert mij of Ik raakte geïrriteerd over het gedrag van mijn buurman. Deze zeep irriteert de huid. In plaats van irriteren kun je beter het werkwoord ergeren gebruiken. Dat is wel een wederkerend werkwoord dat je kunt combineren met het voorzetsel aan: Ik erger me aan al die mensen die tegenwoordig ‘ik irriteer me daaraan’ zeggen. Het irriteert me mateloos.

Tip: er is helaas geen ezelsbruggetje. Er zit niets anders op dan te onthouden dat irriteren en beseffen geen wederkerende werkwoorden zijn.

Verplicht of noodzakelijk

De wederkerende werkwoorden kunnen ook nog eens verdeeld worden in verplicht of noodzakelijk wederkerende werkwoorden (Wikipedia) en toevallig wederkerende werkwoorden. Zo langzamerhand ben ik de kluts kwijt kan ik je zeggen. Maar de verplicht wederkerende werkwoorden kunnen meestal niet met de op -zelf eindigende vormen van het wederkerend voornaamwoord gecombineerd worden, en het wederkerend voornaamwoord kan niet door een lijdend voorwerp worden vervangen. Zij hebben altijd een wederkerend voornaamwoord bij zich. Bij de toevallig wederkerende werkwoorden bestaan die mogelijkheden wel. Daar kan het voornaamwoord ook in de zelf-vorm gebruikt worden: ‘Ik was mezelf’. Bij verplicht wederkerende werkwoorden kan dat meestal niet: ‘Ik vergis mezelf’ is niet goed.