Nederlands is een raar taaltje. Voor buitenlanders maar zeker ook voor onszelf. In de Europese Unie ongeveer gesproken door 23 miljoen inwoners (als eerste taal). Een taal met onbeschreven regels, uitdrukkingen en woorden met een dubbele betekenis.
Geschiedenis
lange geschiedenis
Op aarde wordt al zo’n 40.000 jaar gesproken. Het begin van de Nederlandse taal ligt zo rond 700 na Christus. Even heel kort: Het Nederlands heeft zich afgescheiden van de andere West-Germaanse talen zoals Engels en Duits. De moeder van onze taal is het Diets. Hiervan zijn Dutch en Deutsch afgeleid. Diets betekent: Van het volk; de taal zoals het volk spreekt.
De eerste officiële spelling werd in 1804 opgesteld door Matthijs Siegenbeek. Hij was ook een van de redacteuren van het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Veel later, in 1934, werd deze spelling vereenvoudigd voor het onderwijs.
Nederlands: Raar taaltje
naamvallen
Voor ons is onze taal gewoon vaak logisch omdat wij andere talen raar en moeilijk vinden. Al die naamvallen in (bijvoorbeeld het Duits) en rijtjes onregelmatige werkwoorden met gekke, speciale tekens (bijvoorbeeld het Zweeds). Om over de toonhoogtes en klikgeluidjes nog maar niet te spreken. Als je je er verder in verdiept heeft onze taal toch ook dingen die onnodig moeilijk zijn. Vaak onbeschreven regels (zie onderstaand gedicht). Voor buitenlanders dus erg moeilijk te leren. Onze totale woordenschat bestaat uit maar liefst miljoenen woorden (ongeveer …).
Klinkers en medeklinkers
klinkers en medeklinkers
Wij hebben bizar veel klinkers en zijn gek op medeklinkers. Denk aan de woorden Scheveningen of godverdomme (excuus). De harde r en g komen in veel andere talen niet voor. Zelfs het ‘hard’ klinkende Duits heeft minder medeklinkers.
Het kan altijd nog moeilijker want in Rusland en Litouwen praten ze met bijna vijftig medeklinkers.
Maar de klinkers hebben bij ons de overhand. In veel talen kennen ze er een stuk of tien. Het Russisch heeft er met een stuk of negentien weer vrij veel. Het Nederlands kent er dertig (klanken dus). De standaard klinker hebben elk een korte en lange versie. Dat zijn er dus al tien. Binnen deze groep kennen we weer verschillende uitspraken en klanken. Dan heb je de tweeklanken zoals eu en ui en de drieklanken in de woorden schreeuw en kieuw. Als buitenlander raak je hier al snel het spoor bijster. Al met al spant Denemarken de kroon; zij kennen ongeveer 32 verschillende klanken.
Dubbele woorden
spelling en grammatica
Stel je spreekt een redelijk mondje in een Romaanse taal (Frans, Spaans of Italiaans). Dan weet je zo langzamerhand dat het makkelijker is om over moeilijke onderwerpen te praten. Een broodje bestellen blijft daarentegen een uitdaging. Dit zit ‘m in de alledaagse woorden. Die zul je eerst uit je hoofd moeten leren. De wat meer complexe woorden zijn in veel talen zo ongeveer hetzelfde; ook in het Nederlands (bijvoorbeeld: educatie/onderwijs, chemie/scheikunde, oraal/mondeling). Gebruik deze kennis (dubbele woorden) als je een andere taal wilt spreken.
typisch Italiaans plaatje
Op vakantie in Italië? Probeer eens de Latijnse vertaling van een dagelijks woord te vinden en ver-Italiaans het een beetje. Neem het woord plaatje. Denk daarbij aan onze dubbele woorden. Plaatje is ook illustratie. Maak er met en beetje fantasie gewoon Illustratione van. Dan is het gesprek met een Italiaan al begonnen. Voor een Italiaan is het andersom leren weer een ramp. Hoe moet hij weten dat Illustratione gewoon een plaatje is?
Woordvolgorde
paplepel
Een zin heeft meestal drie zinsdelen. Het onderwerp, het werkwoord en het lijdend voorwerp. Op de basis- en middelbare school in onze jonge jaren dagelijkse kost. Dit ga ik niet helemaal uitdiepen want daar worden nog heel veel mensen niet bepaald vrolijk van. Het Nederlands kent veel verschillende soorten volgorde voor zinsdelen. Dat maakt het leren van onze taal tot een regelrechte hel voor buitenstaanders. Volgens taalkundigen hanteren wij zelfs een van de meest ingewikkelde regels over woordvolgorde, ter wereld. Nu snap je ook beter waarom sommigen afhaken bij het leren van de Nederlandse taal. Wij mogen opgelucht ademhalen dat we de taal van kinds af aan hebben geleerd. Het is ons met de paplepel ingegoten.
Pindakaas
pindakaas
We weten dat pindakaas gemaakt wordt van pinda’s. Dus dat pinda in de naam zit, is logisch. Maar waar komt ‘kaas’ vandaan? Want het heeft meer iets weg van boter. De naam pindakaas is ontstaan vanwege een regel uit de 50’er jaren die voorschrijft dat enkel échte roomboter de naam ‘boter’ mag gebruiken. Vandaar dat bij de introductie van pindakaas de naam pindaboter al snel afviel. Uiteindelijk werd de link gelegd met leverkaas, wat ook broodbeleg is dat de naam kaas draagt maar geen kaas bevat. Zodoende ontstond het woord pindakaas.
Koninginnensoep
soep zoals de koningin dat graag wilde
Hoe zit het dan met Koninginnensoep? Dat is geen soep gemaakt door de koningin en al helemaal geen soep gemaakt ván de koningin. Dus waar komt dan die link vandaan?
De Koninginnensoep komt oorspronkelijk uit Frankrijk uit de tweede helft van de 16e eeuw. In één van de verhalen over dit gerecht wordt gezegd dat de eerste Koninginnensoep het favoriete gerecht was van Marguerite de Valois. Marguerite was van 1589 tot 1599 Koningin van Frankrijk en zij was dol op de soep. Beschreven in menig boek door de beroemde schrijfster Jane Austen. In het Frans wordt de soep ‘potage à la reine’ genoemd, wat vrij vertaald Soep zoals de Koningin het wenst betekent.
Hagelslag
lekker op de boterham
Hagelslag is, volgens het stadsarchief van Amsterdam, bedacht door Venco. Juist ja, de huidige dropfabricant. Zij bedachten op een gure herfstdag in 1919 dat witte, broze korrels met anijssmaak wellicht lekker zouden zijn als broodbeleg. Het woordje hagel refereert aan de kleine witte korrels die aan hagel doen denken. Het woordje slag heb ik niet kunnen achterhalen maar de ons welbekende hagelslag was geboren. Doordat Venco de naam hagelslag direct patenteerde hebben concurrenten (De Ruyter en Venz) nog jaren de naam niet mogen gebruiken. Vandaar dat Venz het product chocoladehagel noemde. Pas veel later werden de korrels van chocolade gemaakt.
Wist je dat in België hagelslag vaak muizenstrontjes genoemd wordt?
Boterham
broodje kroket
Ook van dit woord is de oorsprong niet helemaal zeker. Vroeger was de spelling boteram of boterram. Misschien is dit woord zo langzamerhand vervormd. Daarnaast is een rammel (of remmel) een oudere benaming voor een sneetje brood.
In de Middeleeuwen belegde men het brood voornamelijk met boter en vleeswaren (veelal ham). In plaats van te zeggen dat men brood met boter en ham at, sprak men ook wel van een boterham.
Nog zo maar een paar gekke woorden uit de losse pols: Veinzaard (huichelaar), Canaille (gemene vrouw), Epibreren (werk verrichtten wat totaal nutteloos is), Nestel (plastic uiteinde van een veter), Ferrule (ijzeren houdertje op een potlood met een gummetje).
Gedicht voor de liefhebber (bron: Dichtbundel Ruizerijmen van Charivarius uit 1922)
Men spreekt van één lot, en verschillende loten,
maar ‘t meervoud van pot is natuurlijk geen poten.
Zo zegt men ook altijd één vat en twee vaten,
maar zult u ook zeggen: één kat en twee katen?
Het meervoud van krenten is eenvoudig krenten,
maar: vent in het meervoud is kerels; geen venten.
De vrouwen zijn vrouwelijk maar wijf is onzijdig.
O ja, ik zou het bijna vergeten een oud wijf is mannelijk; je moet het maar weten.
Laatst ging ik vliegen, dus zeg ik vloog.
Maar zeg nou bij wiegen beslist niet: ik woog, want woog is nog altijd afkomstig van wegen, maar is dan ‘ik voog’ een vervoeging van vegen?
Wat hoort er bij ‘zoeken’? Jazeker, ik zocht, en zegt u bij vloeken dus logisch: ik vlocht? Welnee, beste mensen, want vlocht komt van vlechten.
En toch is ik ‘hocht’ niet afkomstig van hechten.
Bij lopen hoort liep, maar bij kopen geen kiep.
Evenmin zegt men bij slopen ‘ik sliep’. Want sliep moet u weten, dat komt weer van slapen.
Maar fout is natuurlijk ‘ik riep’ bij het rapen. Want riep komt van roepen.
Ik hoop dat u ‘t weet en dat u die kronkels beslist niet vergeet.
Dus: kwam ik u roepen, dan zeg ik ‘ik riep’. Nu denkt u: van snoepen, dat wordt dan ‘ik sniep’?
riep komt van roepen
‘Ik gaf’ hoort bij geven, maar ‘ik laf’ niet bij leven. Dat is bijna zo dom als ‘ik waf’ hoort bij weven.
Zo zegt men: wij drinken en hebben gedronken. Maar echt niet: wij hinken en hebben gehonken.
Het volgend geval is bijna te bont. Bij slaan hoort ik sloeg, niet ik sling of ik slond.
Gaan combineer je met ging, niet ik gong of ik gond. Bij staan niet ik stoeg of ik sting, maar ik stond!
Ik wil dus zeggen aan het eind van mijn lied: Het Hollands is nog zo gemakkelijk niet.
Toevoeging foto bij een van de reacties:
Ionica Smeets
NB: Reactie van een van de lezers. Zij was bij de avond van de chemie. Hier sprak Ionica Smeets. Zij is hoofd van de Leidse afdeling Science Communication and Society c.q. hoogleraar wetenschapscommunicatie. Bekend van de tv (De Slimste Mens en DWDD). Zij sprak over jargon en de betekenis die de gemiddelde Nederlander hier aan geeft. Bijgaand een foto van een van de slides. Voor dat je het weet heb je een Babylonische spraakverwarring. Dank Elise.
Uit je hoofd moeten stampen :-)))
Haha. Leuk.
Het is: uit je hoofd moeten leren
of: in je hoofd moeten stampen
Goed opgelet … en door mij direct aangepast. Zestig keer gelezen en zestig keer me niet opgevallen. Blij met je feedback.
Andere talen zitten ook bomvol rare en onhandige dingen. Denk aan het Engelse I, eye en ay die allemaal dezelfde uitspraak en intonatie hebben erg veel voorkomen en totaal iets anders beteken.
Zelf vind ik ooverigens dat zo weer als zoo geschreven moet worden. We hebben aan ui , ei, ie, oe, au en ou eigen klanken verbonden net als aa, oo en ee. Laat die samenstellingen dus heel en pas daar geen uitzondering op toe als het een meervoud wordt. Dit was tot circaa 1920 zoo en het zou de taal een stuk begrijpelijker maaken als dat weer terug komt.
Italiaans gaat redelijk via het Engels. Dwz in het Engels zitten veel latijnse woorden en die lijken bij een niet Engelse uitspraak vaak meer op het Italiaans dan op het Frans.
Voor het Italiaans is het ook handig om te weten dat een ch bij hun een k is. In het Duits en Nederlands was dat ook zo tot ze de k eindelijk in het alfabeth opnamen. Machen in het Duits is dus gewoon maken en zal oorspronkelijk zo uitgesproken zijn. Machina spreken Italianen uit als Makina en wij zouden ook gewoon Makine moeten zeggen/schrijven, zodat de relatie me maken duidelijker is.
Mijn probleem is dat ik de logica in taal zoek. Die is er wel, maar dan moet je erg ver zoeken. Bijvoorbeeld even googlen naar rivier m/v ximaar.
Ik heb op je blog gekeken naar alle vertalingen van het woord rivier. Geweldig. Nooit over nagedacht. Hetzelfde als met namen. Is Jan gewoon Jan of wordt het Jean (frans)? Dat we ch in het Italiaans als K uitspreken is ons door een ober duidelijk gemaakt. We bestelden ‘bruschetta’ … hij herhaalde het even heeeeeel nadrukkelijk als Brusketta! Die vergeten we niet weer. Het blijft in beweging al die woorden en al die uitdrukkingen. Om goed Nederland te blijven schrijven is een uitdaging. Om duidelijk te maken wat je bedoelt is nog meer een uitdaging.
Wat een leuk, informatief stukje!
Kleine tip: loop je eigen fouten even langs, want in een stukje over onze taal staat dat wat slordig 😉
Hoi Anna. Zou je met ons willen delen waar de fouten zitten? Ik wil graag leren … soms zie je het gewoon niet meer. Graag je feedback.
Ha Herma,
Ik was van de week bij De Avond van de Chemie en daar sprak Ionica Smeets, hoogleraar wetenschapscommunicatie, je kent haar wellicht van tv. Haar verhaal sluit leuk aan bij jouw verhaal, zij had het over jargon en welke betekenis de gemiddelde Nederlander aan die woorden geeft. Het lukt me niet de foto van de leukste slide in deze reactie te plaatsen, die stuur ik je apart toe, maar enkele voorbeelden: als een wetenschapper het over een model heeft, bedoelt hij daarmee een vereenvoudigde voorstelling van de werkelijkheid. Het algemene publiek denkt meteen aan Doutzen Kroes. Nog een leuke: bij het woord superkritsch bedoelt de expert de stromingstoestand van een vloeistof maar de Nederlander denkt meteen aan de jury van Hollands Next Topmodel. Ik heb ervan genoten, ik stuur je de foto toe. Groetjes van Elise
Dank je. Ik ga naar de slide kijken. Misschien kan ik hem plaatsen. Het blijft een uitdaging om onze taal netjes en duidelijk te verwoorden. Om bij te blijven is net zo’n uitdaging.