Boeken. Wanneer zijn de eerste boeken geschreven?

Boeken lezen doen we (bijna) allemaal. Sinds wanneer kunnen we een boek pakken en in een gezellig hoekje gaan lezen? Geschreven, gedrukt of in steen gebeiteld?

Boeken

… overschrijven

Het inbeitelen op steen, de kleitabletten, het schrijven op leren vellen bestaat natuurlijk al heel lang. Het ging dan vaak om informatieoverdracht. Korte notitie werden meestal op potscherven geschreven.  De Romeinen schreven op een plankje met een klein opstaand randje. Op dat plankje werd bijenwas aangebracht. De tekst werd in de was gekrast. Gladstrijken en weg was de tekst. Klaar voor nieuw gebruik. Dat heette een ‘wastafeltje’. Toen er een aantal van die ‘wastafeltjes’ met elkaar verbonden werden (leren scharnier) ontstond er een soort boek. Eigenlijk een Romeinse uitvinding dus. Handiger dan de boekrol zoals die ook bestond. Vanaf het begin van de christelijke jaartelling kwam de boekrol  (meestal) op de achtergrond.

Kopiëren

Boeken

De kopieermachine bestond niet. Als een boek versleten was werd de tekst overgeschreven door zogenoemde kopiisten. Vaak in opdracht van de overheid maar soms ook van rijke uitgevers. Monniken schreven en kopieerden in een speciale ruimte in het klooster; het scriptorium. Nauwgezet maar niet altijd foutloos. We hebben ze allemaal wel eens gezien; zo’n gekalligrafeerde pagina met versieringen en illustraties. Dit precieze werkje duurde erg lang. Daarom gebruiken we nu nog wel eens het woord monnikenwerk. Die kopiisten raakten door al dit eenzijdige werk uitgeput en hun concentratie is af en toe ver te zoeken. Logisch; je hele lichaam gaat volgens mij zeer doen als je zo lang in dezelfde houding moet werken. Soms veranderden ze zelf iets in de tekst als ze dachten dat het beter kon.

Drukken met losse letters

boekdrukkunst

Vanaf halverwege de 15e eeuw werkte men met losse letters op papier. De mechanische boekdrukkunst werd een feit. In 1442 werd het allereerst met losse letters gedrukte boek uitgegeven; dat werden ook wel incunabelen (wiegendruk) genoemd.  Het eerste Nederlandse boek verscheen in 1477. Gutenberg ontdekte de boekdrukkunst (… en niet Laurens Janszoon Coster uit Haarlem). Hij gebruikte losse letters van lood. Het voordeel was dat je dit kon hergebruiken en ging het drukken van boeken veel sneller. De blokboeken, die ze daarvoor gebruikten, waren heel bewerkelijk en konden na het drukken van één boek worden weggegooid. De eerst gedrukte boeken waren vaak in het Latijn. Gutenberg verdiende veel geld met het drukken van boeken.

Nederlandse steden

Gouda en Delft

De eerste Nederlandse drukkerijen zaten vooral in Gouda en Delft. Antwerpen werd later het boekencentrum van de Nederlanden. Veel herdrukken van bekende oude teksten maar later ook liedjes en gedichten. De prozaroman ontstond door een oud verhaal te bewerken en opnieuw uit te geven. Toen stond nog in het boek geschreven wat je er mee moest doen. Wanneer je een boek kon lezen bijvoorbeeld. Kloosters en kastelen waren de eerste plekken waar boeken te vinden waren. Kostbaar omdat de monniken er zo lang mee bezig waren maar ook omdat de teksten op perkament werden geschreven. Papier kwam pas veel later in Europa. Het oudste (gedrukte) boek ligt in de British Libray; de Diamond Sutra uit het jaar 868 (vijf meter uitrol / gevonden in China). De oudste geschreven tekst uit Europa is waarschijnlijk de Ilias; 2700 jaar geleden in Griekenland geschreven. De oudst teruggevonden teksten zijn meer dan 4000 jaar oud en stammen uit Mesopotomië (Irak) en Egypte.

… een boek is als een tuin die men in zijn zak draagt …