Verdwenen woorden. We liepen in een oude stad in Nederland en zagen her en der wat informatiebordjes op de gevels. Met daarop, je raadt het al … oude woorden.
Verdwenen en oude woorden
Als er nieuwe woorden (pauperkabouter, moestuinsocialisme) verschijnen, zullen er ook oude woorden verdwijnen. Bepaalde woorden raken uit de mode of de betekenis van zo’n woord bestaat niet meer. Waren die woorden mooier? Gebruik je ze nog omdat ze ooit zijn ontstaan uit het Oudhoogduits of de vroege middeleeuwen? Gelieve deze rekening binnen 30 dagen te betalen? Als je dit leest, schrik je toch wel. Je vraagt ook niet aan je man ‘gelieve de koffie in te schenken’. Je kunt het gebruik van deze ouderwetse woorden overwegen om op de één of andere manier indruk te maken, autoriteit af te dwingen. Maar de tijd dat de leraar met een aanwijsstok zijn leerlingen op de vingers sloeg, is toch echt voorbij. De woorden zijn verdwenen omdat ze niet meer tot onze leefwereld behoren.
Soms staat een woord zijn plaats af aan een synoniem. Ik vond op internet dat bijvoorbeeld het woord nachtloopster vervangen is door straathoertje. Maar het gebeurt ook dat het object of gebruik waaraan gerefereerd wordt, zelf verdwijnt. Veel woorden sterven natuurlijk doodeenvoudig uit omdat de bijbehorende technologie, beroep, ziekte of gewoonte verdwijnt.
Onkreukbare vestjes
De leraren met gestreken vestjes bestaan niet of nauwelijks meer. Als ze dan al nog zo zouden spreken zijn ze bijna een karikatuur en verspelen ze hun geloofwaardigheid. Een woord waar ik jeuk van krijg is ‘welke’. Je zegt toch niet meer: Bij ons koop je de make-up welke goed bij de kleur van je ogen past. Je bent niet chique of statig en als je doelgroep hoogopgeleiden zijn, maak je geen indruk. Vervang het door het woordje ‘die’. Schrijf zoals je spreekt. Toch zie je het nog vaak. Gebruik je ‘je’ of ‘u’? Daarmee zet je de toon in je woorden.Schrap woorden (doe het voor mij …) zoals echter, reeds, welke, jegens, tevens enz.
Taal en cultuur behouden
Natuurlijk moeten we er voor waken dat onze taal niet verloren gaat. In onze taal zit onze geschiedenis, cultuur en ons verleden. Eeuwenlang verzamelde kennis houdt op te bestaan. Het kan helpen om de wereld om ons heen beter te begrijpen, ons inzicht bieden in andere culturen en dus met een andere blik naar de wereld te kijken. Woorden en taal is eigenlijk een levend organisme. Oud verdwijnt en nieuw ontstaat. Het woord ‘krant’ zal in de toekomst vast en zeker op de lijst van bedreigde woorden komen te staan. De krant verdwijnt uit het straatbeeld. Als dit woord verdwijnt, verdwijnt de bijbehorende geschiedenis ook.
Zo kwamen we dus op deze woorden tijdens onze stadswandeling in het prachtige Gouda. Vlegel: Kwajongen (14de eeuw), de dorsvlegel (boerenwerktuig), dat weer komt van het Latijn voor gesel. Iemand die de dorsvlegel (wellicht als wapen) gebruikte werd een vlegel genoemd. Belhamel: Deugniet (16de eeuw) Van ‘bel’ en ‘hamel’. Een hamel is een gecastreerde ram. Een gecastreerde ram kreeg een bel om en werd gebruikt als aanvoerder van de kudde schapen. Later werd een belhamel, aanvoerder bij oproer, dus een oproerkraaier’. Schavuit is een schurk of deugniet (13de eeuw). Schavuit betekent oorspronkelijk oehoe, een nachtvogel. Een schurk doet immers dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. Leuk zo, die ontwikkeling van onze taal.
Als je nu kijkt naar onze digitale taal, lijkt efficiëntie belangrijk te zijn. Taal is het middel, de boodschap overbrengen het doel. Spelling is minder belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan ‘ff w88’. Volgens deskundigen goed voor het taalbewustzijn. Taal is er uiteindelijk voor de gebruiker.
Bedsermoen of gordijnpreek: Terechtwijzing van een vrouw aan haar man, terwijl ze samen in bed liggen.
Hemelvlam: dichterlijke benaming voor de zon.
Jegenswoordig: tegenwoordig.
Labberlottig: lamlendig.
Pantoffelregiment: gezin waar de vrouw de baas is.
Schendekeuken: iemand die ondanks goed eten en drinken toch mager en bleek blijft.
Zuurmuil: onvriendelijk, nors mens. Iemand die zuur kijkt.
Ik vind oudere woorden minder erg dan onnodig Engels. Zoals cancelculture. Vele spreken het uit als cancelcultuur, maar ik vind niet dat je 2 talen in 1 woord moet mengen. Wat is er mis met uitsluitcultuur of negeercultuur? Zelf gebruik ik ook nog altijd men waar in men bedoel en niet je. Als iemand tegen me zegt: Dat doe je toch niet? Dan antwoord ik met: Wat heb ik gedaan? 😉
Wat welke aangaat heb ik mijn vraagtekens. Dat woord is niet alleen een betrekkelijk voornaamwoord, maar kan ook een vragend voornaamwoord zijn.
Als efficiëntie het woordgebruik gaat overheersen dan krijg je meestal maar saaie verhalen die geen mens lezen wil. Meteen toegegeven; zo archaïsch als Dries van Agt placht te praten hoeft ook weer niet, want dan verlies je je aandacht voor wat hij wil zeggen, maar een beetje archaïsch woordgebruik verlevendigt het geschreven of gesproken woord.
Hoezeer het me ook spijt voor je, maar ik zal woorden als reeds, echter, tevens, en welke je nog meer noemt in jouw rijtje, op zijn tijd (of plaats) gewoon blijven gebruiken.
Ik las het woord ‘sterven’ en toen moest ik meteen denken aan hoe ik daarmee om leerde gaan in mijn kindertijd. Geboren en getogen in Miden-Drenthe en opgegroeid met de Midden-Drentse variant van het Nedersaksisch, leerde je een dier gaat dood en een mens komt ‘uit de tijd’. Het woord sterven heb ik pas geleerd op de lagere school.
Prachtig. Dank je voor je mooie woorden. Kan ik weer een hoop van leren.