Uitweiden of uitwijden; wat is het verschil?

Uitweiden of uitwijden? Taaldingetje om wakker van te worden. Hoe en wanneer gebruik je de ij of de ei? Zit er verschil tussen? Ik denk dat we het allemaal redelijk door elkaar gebruiken. Wie heeft een tip?

Uitweiden, weiden en ontweiden

de koe graast in de wei

Weiden komt van de wei. Weiden betekent dan ook dat je dieren laat grazen in de wei. Het woord uitweiden lijkt hier op en is er ook van afgeleid. Eigenlijk vroeger ontstaan toen de dieren wel eens buiten de weide graasden. Uitweiden. Door de tijd en de ontwikkeling van de taal betekent het nu ook afdwalen. Nu betekent het ook iets uitvoerig bespreken en van het onderwerp afdwalen. De leraar weidde uit over de Nederlandse geschiedenis.

Ontweiden betekent weer iets heel anders en heeft met uitweiden niets te maken. Het is een dier van de ingewanden ontdoen. Wei is in deze samenstelling afgeleid van het woord ingewand.

Wijden, toewijden en uitwijden

de kat ligt in een wijde trui

Weiden en wijden betekent iets heel anders. Uitwijden, wijden komt van het woord wijd. Uitwijden betekent dan ook dat iets wijder of ruimer wordt of gemaakt wordt. We gebruiken het niet vaak, misschien ook omdat we beide woorden vaak door elkaar halen. Je kunt tijdens het sporten iets wijds aantrekken. Door de hitte wijden de buizen uit.

Weiden en wijden. Wijden gebruik je ook als je zegt dat je ergens aandachtig mee bezig bent. Bijvoorbeeld met het schrijven van een blog. Je gaat er helemaal voor als je zegt dat je je volledig wijdt aan je artikel. Toewijden dus. Wijden of inwijden heeft ook nog een religieuze betekenis. Het betekent dan dat het gezegend is; je roept de zegen van God af over een bepaald persoon of voorwerp. De bisschop werd ingewijd. Maar je kunt ook je huis inwijden; dan is het iets informeler. Ontwijden is het tegenovergestelde van wijden. Ontheiligen of schenden van heilige voorwerpen in de kerk.

Wijds of weids

met een weids gebaar

Nog even doorzetten … het verschillend gebruiken van wijds en weids is ook een uitdaging. Weids is afgeleid van weide, grasland. Daar waar vee staat te grazen. Weids uitzicht is een uitzicht met een bijvoorbeeld ruime horizon. Groots, royaal, prachtig en luisterrijk. Je kunt dus met een weids gebaar het zout bij de aardappelen doen. Je kunt wijds ook gebruiken bij een groots uitzicht maar dan heeft het iets te maken met de wijdte. Het betekent dan ruim of breed. Je kleren kun je ook wijds dragen. In de kast heb je een wijde trui. De betekenissen overlappen elkaar omdat beide verwijzen naar iets wat ruim is, maar dan anders. Snap je het nog?

spelling met ei

Afgelopen dinsdag werd in deze krant betoogd dat we ‘de weidse vergezichten’ langs onze kust niet ‘moeten willen dichtbouwen’. De combinatie ‘vergezichten dichtbouwen’ is een interessante vorm van metonymie waarbij oorzaak (het bebouwen van de kust) en gevolg (verdwenen vergezichten) zijn versmolten. Weids is in de loop van de tijd in betekenis veranderd. Weidelijk betekende vroeger groots en geweldig. Wijd heeft wel invloed gehad maar weids heeft de spelling met ei behouden. Wijd betekent gewoon ruim.

Tip

Wijds is geen Nederlands woord, behalve in iets wijds (kledingstuk bijvoorbeeld). Denk bij een weids uitzicht aan een weide. Wellicht heeft iemand anders nog een ezelsbruggetje of een praktische tip om het onderscheid goed te blijven zien.

als de taal volmaakt was, zou de mens ophouden te denken … zei een beroemde Franse dichter.