Spreekwoorden en gezegden blijven we in deze moderne samenleving gebruiken terwijl ze meestal heel oud zijn. Een zogenaamde taalerfenis. Waarheden en wijsheden vermengd in onze taal. Welke bijzondere spreekwoorden (of gezegdes) ken jij?
Spreekwoord definitie:
na regen komt zonneschijn
Een spreekwoord is een korte, krachtige uitspraak die een (volks)wijsheid, algemene levenservaring of wijze les bevat (www.vandale.nl). Kenmerkend voor een spreekwoord is de onveranderlijkheid van de formulering en de woordkeus. Een spreekwoord heeft altijd de vorm van een mededelingszin (het is bijvoorbeeld geen vraag) met de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd (als er tenminste een persoonsvorm aanwezig is).
Voorbeeld: ‘Na regen komt zonneschijn’, ‘Boontje komt om zijn loontje’ en ‘Veel varkens maken de spoeling dun’.
Gezegde definitie:
dat is een open deur
Een gezegde is een vaste (idiomatische) verbinding van woorden met een figuurlijke betekenis, die geen werkwoord bevat en dus op zichzelf nooit een zin vormt. Bijvoorbeeld: met hart en ziel, een open deur, een vrolijke frans.
Erfenis
van de hoed en de rand weten
Ik vind spreekwoorden interessant en leuk om te gebruiken. Hoe komt het dat ze zo verankerd zijn in onze taal? Waar zouden we zijn zonder onze taal, zonder onze spreekwoorden en gezegdes? Bijkomstig weetje is dat er ook spreekwoorden zijn die in meerdere talen worden gebruikt. In Spanje zie je veel spreekwoorden met het woord stier (eeuwenoude cultuur) en in onze taal kom je natuurlijk veel spreekwoorden met een nautisch tintje tegen. Wij waren per slot van rekening natuurlijk een machtige, zeevarende natie.
Maar de vertaling ‘Make that the cat wise’ of ‘we are walking behind the facts’ zijn regelrechte missers. Deze blunders worden nog een keer onderstreept door onze eigen Louis van Gaal (that’s another bisquit/that is another cook). Het werkt in ieder geval op ieders lachspieren.
Aan de in de taal gebruikte spreekwoorden kun je dus een stukje geschiedenis herleiden. De cultuur ligt als het ware bewaard in deze spreekwoorden. Die taalerfenis waar ik het al over had.
Hoe zijn ze ontstaan?
De dood of de gladiolen
Veel van onze taal komt van het Latijn. Heel erg oud dus. Waarschijnlijk heeft iemand ooit een keer iets leuks of interessants gezegd. Als andere mensen dit grappig vinden, gaan ze het opschrijven of herhalen. Spreekwoorden uit het boerenleven komen waarschijnlijk uit de middeleeuwen; bijvoorbeeld ‘de boer eet spek als het vis op is'( je moet tevreden zijn met wat je hebt). ‘De dood of de gladiolen’ komt waarschijnlijk uit het Romeinse Rijk (als een gladiator verloor, doodde de tegenstander hem. Als hij won werd hij bedolven onder de gladiolen). ‘Wie de shoarmaboer ziet sluiten komt de dag erna niet buiten’ is wat jonger van oorsprong.
Ontstaan er ook nieuwe spreekwoorden?
Gelukkig wel. Een van mijn favoriete bedenkers is Johan Cruijff (1947-2016) maar tijdens het programma De Luizenmoeder werden we getrakteerd op een portie nieuwe spreekwoorden. ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’ en ‘Als je wilt dat je kind omhoog klimt, moet je er vooral niet op gaan zitten’. Geweldig dus. Blijven opletten en vooral blijven herhalen als je het leuk vindt. Op deze manier schrijven we verder in onze taalgeschiedenis. 
In mijn middelbare schoolperiode hadden we het vaak over: ‘dat slaat als een kut op een pak vla’ (een vrije vertaling van: dat slaat als een tang op een varken) en laatst hoorde ik: ‘Slappe ouders maken moeilijke kinderen en Lachen als een minister met een begrotingstekort’.
Extraatje
Iemand van haver tot gort kennen
In dezelfde categorie bestaan ook nog zegswijzen en uitdrukkingen. Vervolg komt in een ander blog.
Men moet hooien als de zon schijnt …
Laatst hoorde ik een leuke van Niki Terpstra. Die zei: “Het is een potje pacman spelen voor het peloton.”
Olivier Bommel verhaspelt vaal spreekwoorden.
Hier nog een zeer oude website met Nietszeggende Spreekwoorden:
http://home.claranet.nl/users/verriet/ferry/vns/niets1.htm
Geweldig he die nieuwe spreekwoorden. Ook al zijn ze nietszeggend, ze blijven gewoon leuk.
…ik ben dol op spreekwoorden en gezegdes! Ook de nieuwere, zo leuk!
Als je een leuke kent horen we het graag natuurlijk
Ik ben dol op spreekwoorden en gezegdes, vooral als er mn eigen draai aan mag geven. Ik gebruik ze dan ook te pas en te onpas. Vooral de spreekwoorden die gaan over eten en drinken hebben mn voorkeur:
Wie een kuil graaft voor een ander heeft een biertje verdient.
Melk is goed voor baby’s en kalfjes
Alles is weer koek en zopie
Beter 1 biertje in de hand dan niet
Zonde is: Boter op de kont van je oma smeren en zelf droog brood eten
Typisch gevalletje halfgaar sucadelapje
Dat is een worst kaas scenario
In elke hand een chocolareep is ook evenwicht
De gebraden haan uithangen
Rookworst zonder r is ook worst
en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan
Geweldig! Ik heb uitbundig gelachen … helemaal top. Schrijf je ze voor jezelf op? Het zou jammer zijn dat deze voedselspreekwoorden verloren gaan.
Hi Herma, nee ik schrijf ze niet op (behalve dan hier op jouw blog). Ik gebruik ze bijna dagelijks, dan onthoud ik ze wel. Er komt ook regelmatig wel een nieuwe bij hoor. Laatst hoorde ik een klein meisje tegen (waarschijnlijk) haar moeder zeggen : “Ik hoef het ei toch niet opnieuw uit te vinden?” Dat vind ik ongeacht de context geweldig om te horen.
… later als we samen aan een goed glas wijn in het bejaardentehuis zitten … gaan we het hier nog weer over hebben. Opschrijven werkt dan misschien wel therapeutisch.
Ik verheug me er nu al op ☺
ik ook … en velen met ons … dat kunnen we garanderen!
Ik ben zeker geen voetbalfan, maar de spreuken van wijlen Johan Cruijff vind ik vaak geweldig. Soms lijkt het heel simpel, maar vaak zit er een verassend filosofisch inzicht in verscholen….
https://citaten-en-wijsheden.nl/naam/johan-cruijff
Dat kun je zeker zeggen. Vaak is de eenvoud het meest gecompliceerde. Ik kan van zijn uitspraken genieten.
… je gaat het pas zien als je het doorhebt …
Ik houd wel van spreekwoorden. Ook omdat ze vaak al oud zijn en de tand des tijds hebben doorstaan!
Precies. Genieten, in stand houden maar zeker ook vooruit denken en nieuwe spreekwoorden maken samen.